Żaneta BarskaZ historią Partneonu na Akropolu związane są tzw. marmury Elgina. Są to te marmury, których nie zobaczycie na Akropolu, ani w Muzeum Akropolu, lecz w Muzeum Brytyjskim w Londynie. O ich powrót Grecy walczą już od wielu lat.
Nazwa Marmury Elgina wskazywałaby, że marmury należały do niejakiego Elgina. Nie jest to prawda. Nazwa grecka lepiej oddaje ich przynależność, ponieważ nazywa się je Marmurami Partenonu lub pomnikami Partenonu.
Przeczytaj poniżej, kim był Elgin i skąd się wzięły te marmury.
Historia marmurów Elgina
Na początku XIX wieku szkocki dyplomata lord Thomas Bruce, hrabia Elgin, został mianowany ambasadorem Brytanii w Imperium Osmańskim. Postanowił wykorzystać tę szansę do prywatnych celów.
Przed wyjazdem do Konstantynopola obiecał swojej świeżo upieczonej żonie, że wybuduje dla niej pałac z greckimi elementami. Zatrudnił najlepszych architektów i malarzy specjalizujących się w sztuce klasycznej, aby pomogli mu zrealizować ten plan.
Wyjazd do Konstantynopola ułatwił mu znacznie dostęp do bogactw świata antycznego (Grecja znajdowała się wtedy pod okupacją turecką). Powołując się na swoją pozycję społeczną, uzyskał od Sułtana pozwolenie na to, aby jego zespół miał dostęp do Akropolu i mógł wykonać odlewy niektórych rzeźb. Akropol służył wtedy za twierdzę turecką, a ze względu na trwającą wojnę wstęp na wzgórze często był utrudniony.
Udał się więc ponownie do Sułtana, który tym razem wystawił firman (zezwolenie), który umożliwiał Elginowi na prowadzenie wykopalisk na terenie Akropolu nawet w tak trudnym czasie. Firman zezwalał Elginowi i jego zespołowi na wywożenie z Akropolu drobnych kamieni lub rzeźb. (Do dzisiaj trwa spór o rzeczywistą treść firmanu, ponieważ oryginał w języku tureckim nie został nigdy odnaleziony, a jego tłumaczenie w języku angielskim jest bardzo dwuznaczne. Według Greków firman nigdy nie zezwalał na wywóz rzeźb z Grecji, dlatego czyny Elgina uznają za kradzież. Inne źródła podają, że Elgin nigdy nie otrzymał firmanu od Sułtana, a tylko pismo od tureckiego urzędnika, które nawet nie miało oficjalnego charakteru).
Prace na Akropolu trwały od 1801 do 1804 roku. W tym czasie Elgin używał bardzo drastycznych metod do odłamywania marmurów, powodując tym samym mnóstwo szkód. Rzeźby załadowane na 65 statków podróżowały przez wiele miesięcy, zanim dotarły do Anglii. Jeden statek zatonął, a na wyłowienie rzeźb z dna Elgin wydał niemałą fortunę.
Gdy marmury dotarły do Anglii przechowywane były w bardzo wilgotnych warunkach. Elgin wydał większość swojego majątku na przewiezienie marmurów do Anglii, nie miał nawet pieniędzy, żeby je przetransportować do swojego domu w Szkocji. Był bankrutem, dlatego też zdecydował się sprzedać je rządowi brytyjskiemu.
Rząd początkowo nie chciał kupić marmurów ze względu na wysoką cenę, której żądał Elgin. Ponadto istniały wątpliwości co do legalności i etycznej strony tego nabytku. Nastroje te potęgował dodatkowo poeta lord Byron, przyjaciel Greków, który w poemacie „Klątwa Minerwy” przedstawia Atenę, która rzuca klątwę na Elgina za jego czyny. Ostatecznie rząd angielski odkupił marmury za połowę ceny i umieścił je w Muzeum Brytyjskim, w którym znajdują się do dzisiaj.
Odzyskanie marmurów
Powrót marmurów do Grecji to gorący temat zarówno dla Grecji, jak i dla całego świata.
W 1983 roku rząd grecki po raz pierwszy wystosował oficjalne żądanie zwrotu skradzionych marmurów. Początkowo Brytyjczycy tłumaczyli, że w Atenach nie ma muzeum, w którym marmury mogły być przechowywane, jednak nawet po otwarciu nowego Muzeum Akropolu marmury nie zostały zwrócone.
Aktywną działaczką na rzecz powrotu marmurów była Melina Merkuri, której słowa oddają znaczenie rzeźb Partenonu dla Greków:
„Musicie zrozumieć, czym są dla nas Marmury Partenonu. To nasza duma. To nasze poświęcenie. Najwyższy symbol perfekcji. Hołd dla filozofii. Nasze ambicje i nasze imię. Sens naszej greckości. A jeśli mnie pytacie, czy będę jeszcze żyła, gdy Marmury Partenonu powrócą do Grecji, to odpowiadam, że tak, będę żyła. A nawet jeśli mnie już tu nie będzie, to zmartwychwstanę”.
Czy Muzeum Brytyjskie odda marmury?
Na oficjalnej stronie Muzeum Brytyjskiego historia pozyskania marmurów przez Elgina jest przedstawiona w zupełnie innym świetle. W skrócie wygląda to tak:
„W 1687 roku Partenon uległ zniszczeniu wskutek wybuchu ładunków wybuchowych, przez co stał się ruiną. Archeolodzy są zgodni co do tego, że odłamane rzeźby nigdy nie mogłyby ponownie stać się jednolitą częścią Partenonu. Lord Elgin za zgodą władz Imperium Osmańskiego wywiózł rzeźby leżące wokół ruin i odłamał część rzeźb z Partenonu. Przewiezienie marmurów do Anglii symbolizowało szacunek, jakim w Oświeceniu cieszyła się kultura antyczna”.
Już na podstawie tego krótkiego fragmentu można się zorientować, jaką postawę przyjęło Muzeum Brytyjskie w odniesieniu do Marmurów Partenonu.
Obecnie na świecie coraz więcej sławnych osób włącza się w walkę o odzyskanie marmurów, m.in. George Clooney i jego żona Amal Alamouddin, ale walka ta do tej pory nie została rozstrzygnięta.
Których partenońskich rzeźb brakuje w Muzeum Akropolu?
W sali poświęconej Partenonowi w Muzeum Akropolu zobaczycie rekonstrukcję fryzu Partenonu. Odlewy rzeźb, które znajdują się w Muzeum Brytyjskim lub w innych muzeach na całym świecie, odznaczają się białym kolorem od oryginałów, które mają bardziej żółty kolor. W Muzeum Brytyjskim znajduje się ok. 50% wszystkich rzeźb Partenonu oraz jedna kariatyda. Niektóre rzeźby znajdujące się w Muzeum Brytyjskim zobaczycie na poniższych zdjęciach.
Przewodnik po Atenach
Uwielbiam Ateny. Lubię o nich pisać i odkrywać je wciąż na nowo. Jestem zakochana w Grecji i we wszystkim, co greckie. Jestem autorką rozmówek polsko-greckich oraz bloga o języku greckim Powiedz to po grecku, gdzie dzielę się moją wiedzą o języku i kulturze Greków.
